El “Historiae encomium” (1517) de Andrea Alciato: introducción, edición crítica y traducción anotada

The “Historiae encomium” (1517) by Andrea Alciato: introduction, critical edition and annotated translation

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.12795/i54.16

Palabras clave:

Alciato, Tácito, Tacitismo, Historiae encomium, edición crítica, traducción

Resumen

Historiae encomium es el título con el que, desde 1530, se conoce la Epístola a Galeazzo Visconti que el jurista Andrea Alciato escribió como prefacio a sus Annotationes in Cornelium Tacitum (Milán, 1517). En este texto no solo hace un entusiasta elogio de la historia, que considera superior a otras disciplinas, sino una vehemente defensa de Tácito, al que concede la primacía sobre Tito Livio. Sin embargo, no existe aún una edición moderna ni una traducción de dicha Epóstola. De ahí mi intención de hacer la primera edición crítica del texto latino y la primera traducción completa y anotada, a fin de facilitar la comprensión de un opúsculo con el que Alciato marcó un hito en la pervivencia de Tácito y en la corriente tacitista.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Métricas

Cargando métricas ...

Citas

Abbondanza, R., “Alciato, Andrea” [en VV. AA., Dizionario biografico degli italiani, Roma, 1960], pp. 69-77. URL: https://www.treccani.it/enciclopedia/andrea-alciato_(Dizionario-Biografico).

Albonico, , S.M Moro, S., (eds.), Gaspare Ambrogio Visconti e la Milano di fine Quattrocento Política, arti e lettere (Roma, 2020).

Alciato, A., Monumentorum veterumque inscriptionum quae cum Mediolani tum in eius agro adhuc extant. Collectanea libri II. Mscr. Dresd. F. 82. B. (Milano, 1508).

Alciato, A., In tres posteriores Codicis Iustiniani Annotationes […] Eiusdem opusculum, quo Graecae dictiones fere ubique in Digestis restituuntur. Cum gratia et privilegio Imperiali sicuti Reliqua Iuris recentior Ioannes Schottus Argentine pressit (Strasbourg, 1515)

Alciato, A., Emblematum Liber, Augustae Vindelicorum, per Heynricum Steynerum (Augsburg, 1531).

Alciato 1547: A. Alciato, Omnia quae in hunc usque diem sparsim prodierunt usquam, opera, ab ipso quidem autore tomis digesta quaturo: […] Tomus Secundus (Basileae, 1547).

Alciato, A., Bracelli, G., Pontano G.G., Iacobi Bracelli […] Libri quinque. Item Iohannis Iouiani Pontani. De bello Neapolitano. Libri sex una cum Historiae Encomio doctissimo, Andrea Alciato authore (Haganoae, 1530).

Alciato, A., Haloander, G., Modestino, H., Pandectarum, seu Digestorum Dn. Iustiniani Imp. Libri quinquaginta (Basileae, 1541).

André J.M., , La Médecine à Rome (Paris, 2006).

Antón, B., El Tacitismo en el siglo XVII en España: el proceso de “receptio” (Valladolid, 1992).

Antón, B., “Velut theatrum hodiernae vitae. La similitudo temporum y el auge de Tácito en los siglos XVI y XVII”, Euphrosyne, 28 (2000), pp. 285-295.

Antón, B., “La teoria política y la historiografia” [en J. Signes, B. Antón et al. (eds.), Antiquae Lectiones. El legado clásico desde la Antigüedad hasta la Revolución Francesa, Madrid, 2005], 485-491.

Antón, B., “La Historiografía: el Siglo de Tácito” [en J. Signes, B. Antón et al. (eds.), Antiquae Lectiones. El legado clásico desde la Antigüedad hasta la Revolución Francesa, Madrid, 2005], pp. 419-425.

Antón, B., Tácito. Anales (Madrid, 2007).

Antón, B., “Andrea Alciato, dux et praeses del género emblemático”, Insula, 833 (2016), pp. 18-22.

Antón, B., “In perpetuum amicitiae symbolum. El emblema de Alciato Ex literarum studiis immortalitatem acquiri (ed. 1621)” [en L. Merino et al. (ed.), Verbo et opere. Homaneje al profesor César Chaparro, Cáceres], pp. 37-44.

Barni Gian, L., Le lettere di Andrea Alciato Giureconsulto (Firenze, 1953).

Bartera, S., “Commentary Writing on the Annals of Tacitus” [en Ch. S. Kraus, Ch. Stray (ed.), Classical Commentaries: Explorations in a Scholarly Genre, Oxford, 2016], pp. 113-135.

Berger, A., Encyclopedic Dictionary of Roman Law (Philadelphia, 1953) (reimpr. New Jersey, 2002).

Borgna 2018: A. Borgna, Ripensare l’historia universale: Giustino e l’Epitome delle Storie Filippiche di Pompeo Trogo (Hildesheim, 2018).

Borzsák, St., “Tacitus-ein Manierist?”, ANRW, II.33.4 (1991), pp. 2581-2596.

Boscolo, A., “Le vicissitudini di Cem in Europa: uno sfortunato principe turco”, Medievalia, 7 (1987), pp. 23-35.

Bovier, K., “Tacite et Alciat: l’histoire, simple instrument du droit?” [en A. Merle, A. Oïffer-Bomsel (dirs.), Tacite et le tacitisme en Europe à l`époque moderne, Paris, 2017], pp. 71-86.

Boylègue L. et al. (eds.), Le Tyran et sa postérité dans la littérature latine de l’Antiquité à la Renaissance (Paris, 2013).

Burckhardt, J., (trad. T. Blanco, F. Bouza, J. Barja), La cultura del Renacimiento en Italia (Madrid, 20042).

Busi, G., Lorenzo de’ Medici. Una vita da Magnifico (Milano, 2016).

Callahan, V.W., “Andrea Alciati” [en P. G. Bietenholz, T. B. Deutscher (eds.), Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation, Toronto, 1985], pp. 23-26.

Calentano, M.S., “La técnica retorica e il racconto storico: il caso di Sallustio” [en P. L. Malosse et al. (eds.), Clio sous le láctea d’Hermès. L’utilisation de l’histoire dans la rhétorique ancienne de l’époque hellénistique à l’Antiquité tardive, Alessandria, 2010], pp. 211-219.

Canfora, L., “Biographical Obscurities and Problems of Composition” [en A. Renkaros, A. Tsakmakis (ed.), Brill’s Companion to Thucydides, Leiden, 2006], pp. 3-31.

Capponi, L., “Astrologi a Roma: migrazioni ed espulsione” [en C. Bearzot et al. (eds.), Migranti e lavoro qualificato nel mondo antico, Milano, 2020], pp. 159-190.

Cardiano, G., Somniorum Synesiorum, omnis generis insomnia explicantes, Libri IIII […] Quibus accedunt, eiusdem haec etiam […] Neronis encomium (Basileae, 1562).

Carretto, G.E., Un sultano prigioniero del Papa (Venezia, 1989).

Champion, C.B., “Philinos of Akragas” [en VV.AA., The Encyclopedia of Ancient History (New York, 2012). doi.org/10.1002/9781444338386.wbeah08126.

Claire, L., “Commenter les Annales de Tacite dans la première moitié du XVIe siècle: André Alciat, Beatus Rhenanus, Emilio Ferretti”, Anabases, 15 (2012), pp. 115-128.

Claire, L., “Les “In Cornelium Tacitum annotationes”, d’André Alciat et leur fortune au XVIe siècle [en A. Rolet, S. Rolet (eds.), André Alciat (1492-1550), Turnhout, 2013], pp. 85-96.

Cooley, A., Res Gestae Divi Augusti. Text, Translation and Commentary (New York, 2009).

Caoursin, G., Obsidionis Rhodie Vrbis description (Ulm, 1496).

Covini, Mª. N., Potere, ricchezza e distinzione a Milano nel Quattrocento. Nuove ricerche su Cicco Simonetta (Milano, 2018).

Cursi , M.F., “Herennius Modestinus” [en VV.AA., The Encyclopedia of Ancient History, New York, 2018] DOI:10.1002/9781444338386.wbeah30655.

Drysdall, D.L., “Andrea Alciato, Pater et Princeps” [en P. M. Daly (ed.), Companion to Emblem Studies, New York, 2008], pp. 79-97.

Drysdall, D.L., Andrea Alciato, the Humanist and the Teacher. Notes on a Reading of his Early Works (Genève, 2022).

Du Plessis P.J., , “Sulpicius Rufus” [en VV.AA., The Encyclopedia of Ancient History, New York, 2017] doi.org/10.1002/9781444338386.wbeah30431.

Eisenbichler, K., “Andrea Alciato” [en G. Marrone et al. (eds.), Encyclopedia of Italian Literary Studies, vol I, New York, 2007], pp. 10-12.

Erasmo, D., Veterum maximeque insignium paroemiarum id est adagiorum Collectanea, Parhisiis, in magistri Iohannis Philippi officina,

Erasmo, D., Adagiorum chiliades tres, ac centuriae fere totidem, Venetiis, in aedibus Aldi.

Erasmo, D., Proverbiorum chiliadas, Apud inclyta, Basilaeam, Ex aedibus nostris.

Frazee, Ch.A., Catholics and Sultans. The Church and the Ottoman Empire, 1453-1923 (Cambridge, 1983).

Goodyear, F.R.D., “Development of Language and Style in the Annals of Tacitus”, JRS, 58 (1968), pp. 22-31 (reprod. R. Ash (ed.), Tacitus (Oxford, 2012), pp. 357-375).

Grafton, A., Cardano’s Cosmos. The Worlds and Works of a Renaissance Astrologer (Cambridge, 1999).

Grendler, P.F., “Alciato, Andrea” [en P. F. Grendler (ed.), Encyclopedia of the Renaissance, vol. I, New York, 1999], pp. 35-36.

Habaj, M., “Herodotus’ Renaissance return to Western-European Culture”, Studia Antiqua et Archaelogica, 22.1 (2016), pp. 83-94.

Hays,S., “Lactea ubertas. What’s Milky about Livy?”, CJ, 82.2 (1986-1987), pp. 107-116.

Heckscher 1989: W. S. Heckscher, The Princeton Alciati Companion. A Glossary of Neo-Latin Words and Phrases used by Andrea Alciati and the Emblem Books Writers of his time (New York-London, 1989).

Hellegouarc’h,, J., “Le style de Tacite: bilan et perspectives”, ANRW, II.33.4 (1991), pp. 2385-2453.

Herbert-Brown, G., “Scepticism, Superstition, and the Stars: Astronomical Angst in Pliny The Elder”, BICS, 50 Supp. 100 (2007), pp. 113-126.

Hoyos, D., “Treaties True and False: The Error of Philinus of Agrigentum”, CQ, 35 (1985), PP. 92-109.

Hübner, W., “The Culture of Astrology from Ancient to Renaissance” [en B. Dooley (ed.), A Companion to the Astrology in the Renaissance, Leiden-Boston, 2014], pp. 17-52.

Jarratt, S.C., “An Imperial Anti-Sublime: Aristides’ Roman Oration (or. 26)” [en L. Pernot et al. (eds.), Aelius Aristide écrivain, Turnhout, 2016], pp. 213-229.

Kehoe, D., “Labeo” [en VV.AA., The Encyclopedia of Ancient History, New York, 2015] doi:10.1002/9781444338386.wbeah26286.

Krebs, C.B., Negotiatio Germaniæ. Tacitus’ Germania und Enea Silvio Piccolomini, Giannantonio Campano, Conrad Celtis und Heinrich Bebel (Göttingen, 2005).

Lipsio, J., Taciti Vita (Lovaina, 1574).

Litta,P., Famiglie celebri di Italia. Visconti di Milano (Milano, 1823-1828).

Lovato, A., “Giustizia e giuristi al tempo di Traiano”, MEP, 22 (2019), pp. 209-222.

Maclean, I., “Les premières ouvrages d’Alciat. Les Annotationes in tres posteriores Codicis Iustiniani et l’Opusculum quo graecae dictiones fere ubique in Disgestis restituuntur” [en A. Rolet, S. Rolet (eds.), Adré Alciat (1492-1550): un humaniste au confluent des savoirs dans l’Europe de la Renaissance, Turnhout, 2013], pp. 73-84.

Maréchaux, P., “The Transmission of Livy from the End of the Roman Empire to the Beginning of the Seventeenth Century” [en B. Mineo (ed.), A Companion to Livy, Oxford, 2015], pp. 439-451.

Marino, A., (trad. V. Stanciu, Ch. M. Carlton), The Biography of “The Idea of Literature”: From Antiquity to the Baroque (Albany, 1996).

Martin, R.H., Tacitus (Berkeley, 1981).

Martin, R.H., “From Manuscript to Print” [en J. A. Woodman (ed.), The Cambridge Companion to Tacitus, Cambridge, 2009], pp. 241-252.

Masiello, T., I libri excusationum di Erennio Modestino (Napoli, 1983).

MacDonald, A.H., “Titus Livius” [en P. Kristeller (ed.), Catalogus Translationum et Commentariorum, vol. II, Washington, 1971], pp. 331-348.

McQueen, E.I., “Quintus Curtius Rufus” [en T. A. Dorey et al. (eds.), Latin Biography, London, 1967], pp. 17-43.

Mellor, R., Tacitus (London, 1993).

Mendell, C.W. , Tacitus, the man and his work (Haven-Yale-Toronto-Oxford, 1957).

Mesnard, P., “Alciato y el nacimiento del humanismo jurídico”, REP, 53 (1950), pp. 123-129.

Momigliano, A., “The Place of Herodotus in the History of Historiography”, History, 43 nº 147 (1958), pp. 1-13.

Mommsen, Th., Corpus Inscriptionum Latinarum V: Inscriptiones Galliae Cisalpinae Latinae, Pars II: Inscriptiones regionum Italiae undecimae et nonae comprehendens (Berlin, 1877).

Moro, S., “Un’accademia milanese di fine Quattrocento. Incontri tra letterati e dinamiche culturali all’ombra della domus di Gaspare Ambrogio Visconti” [en G. Baldassari et al. (eds.), Rinascimenti in transito a Milano (1450-1525), Milano, 2021], pp. 137-185.

Muntz, Ch.E., Diodorus Siculus and the World of the late Roman Republic (New York, 2017).

Muñiz Coello, J., “Livio, Polión y la patavinitas. El relato historiográfico”, Klio, 91.1 (2009), pp. 125-143.

Murgia, Ch.E., “The Textual Transmission” [en V. E. Pagán (ed.), A Companion to Tacitus, Oxford, 2012], pp. 13-22.

Nousek, D., “Genres and Generic Contaminations: The Commentarii” [en L. Grillo, C. Krebs (eds.), The Cambridge Companion to the Writings of Julius Caesar, Cambridge, 2017], pp. 97-109.

Oakley, S.P., “Style and language” [en A. J. Woodman (ed.), The Cambridge Companion to Tacitus, Cambridge, 2009], pp. 195-211.

Osmond, P.J., Ulery, R.W., “Sallust” [en V. Brown et al. (eds.), Catalogus Translationum et Commentariorum, vol. VIII, Washington, 2003], pp. 186-217.

Oudot, E., “Le Panathénaïque d’Aelius Aristide (or. 1): les voies et les enjeux d’ une nouvelle histoire d’Athènes” [en L. Pernot et al. (eds.), Aelius Aristide écrivain, Turnhout, 2016], pp. 23-58.

Pade, M., “Thucydides’ Rennaissance Readers” [en A. Rengakos, A. Tsakmakis (eds.), Brill’s Companion to Thucydides, Leiden – Boston, 2006], pp. 779-810.

Padovan, M., “Medicina e corpo tra private e pubblico” [en L. Garofalo (ed.), Il corpo in Roma antica, Ricerche giuridiche, Pisa, 2015], pp. 129-168.

Pellegrini, P., “Minuziano, Alessandro” [en Treccani – Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 74] URL: https://www.treccani.it/enciclopedia/alessandro-minuziano_%28Dizionario-Biografico%29/ Penguilly 2014: Th. Penguilly, “La Muse latine et la Muse vulgaire. André Alciat et la poésie italienne de son temps”, Italique. Poésie italienne de la Renaissance, 17 (2014), pp. 165-206.

Periñán Gómez, B., Un estudio sobre la ausencia en derecho romano: absentia y postliminium (Granada, 2008).

Presenti, G., “Anécdota latina IV. Erennio Modestino”, RFIC, 47 (1919), pp. 81-95.

Priestley, J., Zali, V. (eds.), Companion to the Reception of Herodotus in Antiquity and Beyond (Leiden-Boston, 2016).

Pyle, C.M., “Towards the Biography of Gaspar Ambrogio Visconti”, BiblH&R, 55.5 (1993), pp. 565-582.

Quadlbauer, F., “Livi lactea ubertas. Bemerkungen zu einer quintilianischen Formel und ihre Nachwirkung” [en E. Lefëvre, E. Olshausen (eds.), Livius Werk und Rezeption. Festschrift für E. Burck, München, 1983], pp. 347-366.

Randazzo, S., “Iavolenus Priscus (C. Octavius Tidius Tossianus L. Iavolenus Priscus)” [en VV.AA., The Encyclopedia of Ancient History, 2018] doi:10.1002/9781444338386.wbeah30656.

Raschle, C., “The Expulsion of Isis Worshippers and Astrologers from Rome in the Late Republic and Early Empire” [en J. Dijkstra, C. Raschle (eds.), Religious Violence in the Ancient World: From Classical Athens to Late Antiquity, Cambridge, 2020], pp. 87-105.

Rathman, M., Diodor und seine “Bibliotheke”. Weltgeschichte aus der Provinz (Berlin, 2016).

Reynolds, L.D., Text and Transmission. A Survey of the Latin Classics (Oxford, 1983).

Ripat, P., “Expelling Misconceptions: Astrologers at Rome”, CPh, 106 (2011), pp. 115-154.

Rich, J., “Fabius Pictor, Ennius and the Origins of Roman Annalistic Historiography” [en K. Sandberg, C. Smith (eds.), Omnium Annalium Monumenta: Historical Writing and Historical Evidence in Republican Rome, Leiden-Boston, 2018], pp. 15-65.

Rolet, A., Rolet, S. (eds.), André Alciat (1492-1550): un humaniste au confluent des savoirs dans l’Europe de la Renaissance (Turnhout, 2013).

Rolet, A., Rolet, S. (eds.), “André Alciat (1492-1550): quelques repères bio-bibliographiques” [en A. Rolet, S. Rolet, André Alciat (1492-1550): un humaniste au confluent des savoirs dans l’Europe de la Renaissance, Turnhout], pp. 33-52.

Roscher, W.H., Ausführliches Lexikon der Griechischen und Römischen Mythologie, Fünfter Band (Leipzig, 1916-1924).

Rossetti, E., “Ritratti di baroni in città e vedute urbane in campagna. Un inedito inventario di Gaspare Ambrogio Visconti (1499)” [en E. Rossetti (ed.), Squarci d’interni. Inventari per il Rinascimento milanese, Milano, 2012], pp. 71-100.

Rossetti, E., “I figli di Gaspare Ambrogio Visconti: conservare la memoria di famiglia” [en E. Rossetti, L’agnazione Viscontea nel Rinascimento. Sotto il segno della vipera, Milano, 2013], pp. 75-83.

Rossetti, E., “Visconti, Gaspare Ambrogio” [en VV.AA., Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 99] URL: https://www.treccani.it/enciclopedia/gaspare-ambrogio-visconti_%28Dizionario-Biografico%29/

Rossi, G., “L’Encomium historiae (1517) di Andrea Alciato: lo studio della storia antica e la nascita dell’umanesimo giuridico” [en L. Secchi Tarugi (ed.), Antico e moderno: sincretismi, incontri e scontri culturali nel Rinascimento, Firenze, 2020], pp. 265-284.

Russell, D., “Alciato (Andrea)” [en C. Nativel (ed.), Centuriae Latinae. Cent une figures humanistes de la Renaissance aux Lumières offertes à Jacques Chomarat, Genève, 1997], pp. 51-55.

Schiavone, A., Ius. L’invenzione del diritto in Occidente (Torino, 2005).

Smalley, J. H., “Sallust in the Middle Ages” [en R.R. Bolgar (ed.), Classical Influences in European Culture A. D. 500-1500, Cambridge, 1971], pp. 165-175.

Strauss, G., “The Image of Germany in the Sixteenth Century”, The Germanic Review: Literature, Culture, Theory, 34.3 (1959), pp. 223-234.

Stroup, S.C., “Greek Rhetoric Meets Rome: Expansion, Resistance, and Acculturation” [en W. Dominik, J. Hall (eds.), A Companion to Roman Rhetoric, Oxford, 2007], pp. 23-37.

Tácito, C., Libri quinque noviter inventi atque cum reliquis eius operibus editi (Romae, 1515).

Tácito, C., Libri quinque noviter inventi atque cum reliquis eius operibus editi (Mediolani, 1517).

Tácito, C., Tácito, Historia Augusta actionum diurnalium: additis quinque libris nouiter inuentis: Andreae Alciati Mediolanensis in eundem annotationes […] (Basileae, 1519).

Tácito, C., Annalium ab excessu Augusti sicut ipse vocat, sive historiae Augustae, qui vulgo receptus titulus est, libri sedecim qui supersunt […] Nec desunt aliorum in hunc autorem ante edita annotationes praefationesque siue Beroaldi seu Alciati (Basileae, 1533).

Tácito, C., Cornelius Tacitus exacta cura recognitus, et emendatus […]. Varia lectio, in calce operis impressa, Aldus. [Colofón] Venetiis, in aedibus haeredum Aldi Manutii Romani, et Andreae Asulani soceri (Basileae, 1534).

Tácito, C., In P. Cornelium Tacitum Annotationes Beati Rhenani, Alciati, ac Beroaldi (Lugduni, 1542).

Tácito, C., Annalium ab excessu Augusti sicut ipse vocat, siue Historiae Augustae, qui vulgo receptus titulus es, […] libri sedecim qui supersunt, […] recogniti magna fide nec minore iudicio per Beatum Rhenanum. […] Nec desunt aliorum in hunc autorem ante aeditae annotationes praefationesque siue Beroaldi seu Alciati (Basileae).

Tácito, C., Justi Lipsii […] C. Cornelii Taciti Historiarum et Annalium libri qui exstant (Antuerpiae, 1574).

Tosi, R., Dizionario delle sentenze latine et greche (Firenze, 2017).

Ulery, R.W., “Cornelius Tacitus” [en F. E. Cranz et al. (ed.), Catalogus Translationum et Commentariorum, vol. VI, Washington, 1986], pp. 87-147.

Van der Dussen, J., , “Herodotus as Pater Historiae” [en J. Van der Dussen, Studies on Collingwood, History and Civilization, Heidelberg-New York, 2016], pp. 155-168.

Vernier, M., Per una storia del testo di Virgilio nella prima età del libro a stampa (1469-1519) (Udine, 2001).

Viarengo, G., “Riflessioni su Giavoleno Prisco”, Materiali per una storia della cultura giuridica, 10 (1980), pp. 3-43.

Viarengo, G., Studi su Erennio Modestino: profili biografici (Torino, 2009).

Virgilio, P., Vergilius. Impressum hoc opus Florentiae, impensa Philippi de Giunta Florentini (Florentiae, 1510).

Warembourg, N., “André Alciat, praticien bartoliste” [en A. Rolet, S. Rolet (eds.), André Alciat (1492-1550): un humaniste au confluent des savoirs dans l’Europe de la Renaissance, Turnhout, 2013], pp. 119-129.

Wijffels, A., “Andrea Alciato (1492-1550)” [en O. Condorelli, R. Domingo (eds.), Law and the Christian Tradition in Italy. The Legacy of the Great Jurists, London-New York, 2021], pp. 243-265.

Descargas

Publicado

2023-10-03

Cómo citar

Antón, B. (2023). El “Historiae encomium” (1517) de Andrea Alciato: introducción, edición crítica y traducción anotada: The “Historiae encomium” (1517) by Andrea Alciato: introduction, critical edition and annotated translation. Araucaria, 25(54). https://doi.org/10.12795/i54.16